W jakiej sytuacji rodzic ma możliwość domagania się alimentów od dzieci? Rosnące koszty życia i nieproporcjonalnie niskie emerytury mogą prowadzić do braku możliwości samodzielnego utrzymania się. Zwłaszcza przez osoby starsze, niezdolne do podjęcia dodatkowego zatrudnienia. Zdarza się także, że osoby starsze nie mogą liczyć na zwyczajową pomoc swoich najbliższych ze względu na splot różnych sytuacji życiowych.
Niniejszy artykuł dotyczy tylko dochodzenia alimentów przez rodziców od dzieci. O możliwości dochodzenia alimentów na rzecz małoletnich dzieci więcej znajdziesz na: https://adwokat-michorczyk.pl/jak-przygotowac-sie-do-sprawy-o-alimenty/
Czy rodzic może żądać alimentów od dzieci?
Rodzic, który popadł w niedostatek bez swojej winy, może żądać, aby sąd nałożył na jego dorosłe dziecko obowiązek zapłaty określonej sumy tytułem alimentów.
Zgodnie z art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. Natomiast na zasadzie art. 128 k.r.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Na mocy powyższego rodzice mogą żądać alimentów od swoich dorosłych dzieci. Stosownie do treści art. 129 § 1 k.r.o. obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem, a jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych — obowiązek bliższych stopniem przed dalszymi.
W odróżnieniu od alimentów na rzecz małoletnich dzieci, jako dodatkową przesłankę wskazano w art. 133 § 2 k.r.o. , iż uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
Obowiązek alimentacyjny dzieci wobec rodziców ograniczony jest wyłącznie do sytuacji, gdy rodzice znajdują się w niedostatku, natomiast one same są już niezależne, ustabilizowane finansowo, a ich sytuacja materialna jest zdecydowanie korzystniejsza niż rodziców.
Kiedy można mówić o niedostatku rodzica?
Zgodnie z orzecznictwem niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Potrzeby te to potrzeby tak materialne jak i niematerialne, przy czym potrzeby każdego człowieka kształtują się inaczej. Obydwa te rodzaje potrzeb są ze sobą sprzężone i tylko ich łączne zaspokojenie zapewnia godziwą egzystencję. W takim kontekście można mówić o zaspokojeniu potrzeb usprawiedliwionych, które każdy uprawniony powinien mieć zapewnione. Są one uzależnione od indywidualnych cech uprawnionego, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej (Wyrok SN z 25.11.2021 r., II USKP 89/21, OSNP 2022, nr 12, poz. 121). Stan niedostatku, o którym mowa w art. 133 § 2 k.r.o., ma miejsce wówczas, gdy dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie (Wyrok SO w Piotrkowie Trybunalskim z 22.09.2014 r., II Ca 507/14, LEX nr 1611250).
W orzeczeniu z dnia 19 maja 1975 r. (III CRN 55/75 (OSN 1976, poz. 133)) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że stan niedostatku zachodzi już wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb, a jeżeli uprawniony jest chory, to do potrzeb tych należą też wydatki na lekarstwa.
Kiedy nie można mówić o niedostatku?
Konstrukcja definicji niedostatku wskazuje z jednej strony na wykorzystywanie przez osobę uprawnioną posiadanych możliwości zarobkowych. Z drugiej zaś strony wskazuje na usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, a ściślej rzecz biorąc na to czy są one w pełni zaspokajane. Z tego powodu za osobę znajdującą się w niedostatku w rozumieniu art. 133 § 2 k.r.i.o. nie może być uznana osoba, której niezbędne, usprawiedliwione potrzeby są zaspokajane (Wyrok SR w Lidzbarku Warmińskim z 23.05.2019 r., III RC 114/18, LEX nr 2679429).
W niedostatku nie jest ten, kto jest zdolny do pracy, a jednak nie chce pracować. Nie jest w niedostatku i ten, kto uzyskuje dochody wystarczające na koszty utrzymania, choć nie pochodzą one z pracy (Wyrok SO w Piotrkowie Trybunalskim z 22.09.2014 r., II Ca 507/14, LEX nr 1611250).
Ile dziecko musi płacić alimentów rodzicom?
W żadnym przepisie prawa ustawodawca nie wskazał wysokości świadczeń alimentacyjnych dla rodziców. Wysokość alimentów dla rodziców jest ustalania indywidualnie przez sąd na podstawie zasad ogólnych.
W pierwszej kolejności sąd wnikliwie ocenia usprawiedliwione potrzeby rodzica. Tzn. jaka kwota jest mu niezbędna do utrzymania się na wskazanym poziomie. Sąd bierze także pod uwagę, jaką kwotę może łożyć dziecko bez uszczerbku dla swojego własnego utrzymania. Przy czym obowiązek alimentacyjny na własne małoletnie dzieci zawsze będzie wyprzedzał obowiązek alimentacyjny względem rodziców.
Kiedy można uchylić się od alimentów na rzecz rodzica?
Zaistnienie wyżej wskazanych przesłanek, nie przesądza, że alimenty zostaną przyznane. W odróżnieniu od alimentów na małoletnie dzieci zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 144 (1) k.r.o.).
Dziecko pozwane przez rodzica o alimenty może się uchylić od ich uiszczania. A to w sytuacji, gdy wykaże, że nie ma możliwości ich płacenia bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny. Albo też gdy rodzic ma możliwość samodzielnego utrzymania, lub też, że zasądzenie alimentów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Jak wskazuje się w orzecznictwie w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub części ze względu na zasady współżycia społecznego (vide Uchwała SN z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86 teza VIII OSNC 1988/4/42).
Kiedy alimenty są sprzeczne zasadami współżycia społecznego?
Za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego może być uznane np. zachowanie ojca, który nigdy nie wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego wobec synów, nie interesował się ich losem i nie dokładał starań w celu podjęcia stałego zatrudnienia. Tak m.in. w wyroku SR w Pruszkowie z 12.12.2019 r., III RC 149/19, LEX nr 2785035. Także nieodpowiednie traktowanie przez ojca dzieci, w czasie kiedy pozostawały pod jego opieką, niełożenie na ich utrzymanie, gdy były małoletnie oraz w okresie kiedy były już pełnoletnie, ale jeszcze się uczyły, a ponadto znęcanie się nad nimi w tym samym okresie stanowią podstawę do uznania, że byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (Wyrok SO w Olsztynie z 17.09.2014 r., VI RCa 147/14, LEX nr 1621650).
Okolicznością ocenianą powszechnie jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest popadnięcie przez żądającego alimentów w niedostatek z własnej winy. Zwłaszcza w celu szykanowania obowiązanego do alimentacji. Natomiast uzależnienie od alkoholu lub środków odurzających nie uzasadnia odmowy alimentowania, bowiem zasady współżycia społecznego zawierają w sobie także element humanitaryzmu. Rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest także żądanie nadmiernych alimentów w zmowie z obowiązanym, celem pokrzywdzenia innej osoby.
Każda sprawa podlega ocenie przez sąd. I tak np. nie zawsze występowanie konfliktu w rodzinie uzasadnia oddalenie pozwu o alimenty. Jak wskazuje się w judykaturze sytuacji powstałej w wyniku konfliktu między prawem do wyboru własnej drogi życia przez dziecko będące osobą pełnoletnią a rodzicielską troską o jej przyszłość w połączeniu z emocjami, nieustępliwością i brakiem umiejętności wzajemnego zrozumienia i kompromisu nie można zakwalifikować jako uzasadniającej zastosowanie konsekwencji przewidzianych w art. 144(1) k.r.o. (Postanowienie SO w Bydgoszczy z 21.10.2013 r., X Cz 218/13, LEX nr 1609684).
Czy w ramach alimentów od dzieci istnieje obowiązek opłaty za pobyt rodzica w DPS?
W praktyce dość często zdarzają się przypadki, że rodzice będący w podeszłym wieku lub schorowani przebywają w domach opieki społecznej. Przy czym nie mają własnych środków na pokrycie kosztów pobytu w tych domach.
Należności z tytułu opłat za pobyty w domach pomocy społecznej ściągane są w trybie postępowania sądowoadministracyjnego.
Zgodnie z art. 61 ust 1 ustawy o pomocy społecznej (u.p.s.) obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
- mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
- małżonek, zstępni przed wstępnymi,
- gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej.
Natomiast zgodnie z ust. 3 ww. przepisu w przypadku niewywiązywania się osób, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 2 oraz ust. 2a, z obowiązku opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej, opłaty te zastępczo wnosi gmina. Wydatki gminy podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Kto w jakiej kolejności ponosi opłaty za DPS?
Z przytoczonych zapisów ustawy wynika, że w sytuacji, gdy osoba umieszczona w domu pomocy społecznej nie jest w stanie ponosić kosztów pobytu w placówce, obowiązek wnoszenia opłat spoczywa na małżonku. W następnej kolejności na dzieciach, w dalszej kolejności na wstępnych. W ostateczności – na gminie, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Wnoszenie opłat nie obciąża równocześnie wszystkich zobowiązanych wymienionych w art. 61 ust. 1 u.p.s., obowiązek ten przechodzi na nich w kolejności ustalonej w powołanym przepisie. Nie można jednak mówić o kolejności w sytuacji wystąpienia obowiązku ponoszenia opłat przez kilkoro zstępnych. Każdy z nich ma taki sam obowiązek ponoszenia opłat, a jedynie różnicować je może osiągane kryterium dochodowe każdego zstępnego. Tak np. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 10 lipca 2019 r., sygn. akt IV SA/Po 381/19, LEX nr 2725646.
Obowiązek wnoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej musi być skonkretyzowany i zindywidualizowany w stosunku do każdej z osób, które miałyby takie opłaty ponosić. Co do zasady konkretyzacja taka powinna nastąpić w drodze decyzji wydanej na podstawie art. 59 ust. 1 u.p.s. poprzez określenie kwoty opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej, wskazanie osoby (osób) zobowiązanych do jej ponoszenia z kręgu podmiotów wymienionych w u.p.s. oraz ustalenie przypadających na nich kwot opłaty (por. wyrok NSA z dnia 26 kwietnia 2019 r., sygn. akt I OSK 2638/18, CBOSA).
Obowiązek zstępnego wywodzący się z art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s., chociaż pozostaje w funkcjonalnym związku z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o alimentacji, nie jest obowiązkiem alimentacyjnym. Powyższe jest publicznoprawnym ciężarem powstającym z chwilą przyjęcia osoby skierowanej do d.p.s. Poniesienie tego ciężaru ma na celu pokrycie określanych w trybie administracyjnym kosztów utrzymania mieszkańca w d.p.s
Kiedy nie trzeba płacić za pobyt rodzica w DPS?
W postępowaniu administracyjnym w sprawie opłaty nie ma zastosowania art. 144 (1) k.r.o. Np. negatywny stosunek skarżącego do ojca i brak jakichkolwiek relacji z nim nie może mieć wpływu na samo powstanie obowiązku wnoszenia opłat. Natomiast zobowiązany do ponoszenia tej opłaty może się ubiegać o zastosowanie instytucji zwolnienia przewidzianej w art. 64 i 64a u.p.s., jak również z instytucji odstąpienia od zwrotu opłat wniesionych zastępczo przez gminę przewidzianej w art. 104 ust. 4 u.p.s. (Wyrok WSA w Kielcach z 30.01.2020 r., II SA/Ke 1145/19, LEX nr 2865053).
Jakie są przesłanki zwolnienia z płatności za DPS?
W art. 64 wskazano okoliczności pozwalające na zwolnienie z ponoszenia opłat całkowicie lub częściowo z uwagi na sytuację życiową osoby obowiązanej. Przykładowo wskazano tam np. długotrwałą chorobę, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej. Zwolnienie można także uzyskać po przedstawieniu wyroku sądu oddalającego powództwo o alimenty na rzecz rodzica. Mogą to być także dokumenty wskazujące na rażące naruszenie obowiązku alimentacyjnego, lub innych obowiązków rodzinnych..
Zgodnie z art. 64a u.p.s. osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty zwalnia się całkowicie po przedstawieniu prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą. Konieczne jest także oświadczenie, że władza rodzicielska nie została przywrócona. Istotne jest także prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej. Powyższe zwolnienie można uzyskać na wniosek osoby obowiązanej do ponoszenia opłat.
Uwaga! Niniejszy post nie stanowi porady prawnej. Pamiętaj, że każda sprawa jest inna. W zależności od okoliczności w Twojej sprawie może być konieczne podjęcie szczególnych działań. Jeżeli masz wątpliwości, co należy zrobić w Twojej sytuacji, powinieneś skonsultować się z doświadczonym prawnikiem.
